د افغانستان د ۲۰۲۰ ز. کال د بشري پراختیا راپور

د پیل خبرې

افغانستان له لسیزو راهیسې په جګړو کې له ښکېلتیا او د پراختیا له سترو ستونزو سره سره، له ۲۰۰۲ کال راهیسې د طالبانو د واکمنۍ ترنسکورېدو وروسته ستر پرمختګونه کړي دي. دغه هېواد د نړیوالې ټولنې په مرسته او ملاتړ پر دې توانېدلی، چې په سیمه کې یودموکراتیک اساسي قانون جوړ کړي، دولتي ادارې ورغوي، سترې زېربنايي پروژې تر لاس لاندې ونیسي او په پایله کې ولسمشرۍ او پارلماني بریالې ټاکنې ترسره کړي.

په همدې حال کې، دغه پرمختګونه بې له ماتو او ناکامیو نه دي، هېواد له ټولنیزې بې ثباتۍ سره مخ دی؛ امنیتي وضعیت ورځ تربلې خراب شوی، او کمزورې ادارې او فساد د هېواد د پراختیا پروړاندې ستر خنډونه دي. زیاتره افغان وګړي د بېوزلۍ د کرښې ټیټه کچه کې ژوند کوي او دغه هېواد د بشري پراختیا له ستونزو ډک ټیټو شاخصونو کې دي. د یو ښه ژوندانه لپاره، د زیاترو افغان وګړو لیدلوری، یو خوب ښکاري. دغه هېواد د مرستندویانو پاملرنه هم مخ په کمېدو ده؛ ځکه د نړۍ په نورو برخو کې د ناورینونو لمنه پراخه شوې ده.

د نړیوالو مرستو د کمېدو دغه لړۍ ته په پام سره، د افغانستان له طبیعي بډایو سرچینو څخه د ګټه اخیستنې له لارې، د دغه هېواد د اقتصادي پراختیا د پرمخ بېولو لپاره زیاتې هیلې موجودې دي. د کاني زېرمو، نفتي او ګازي ډګرونو پراختیا کولی شي، د هېواد دپراختیا لپاره کولی شي د پام وړ پانګې برابرې کړي. په همدې حال کې، د بډایو طبیعي سرچینو لرونکو زیاترو هېوادونو تجربې ان تر ټولو غوره شرایطو لاندې ښيي، چې د «سرچینو افت» کولی شي د یوه هېواد اقتصاد تر اغېزې لاندې راولي، سیاسي او د حکومتولي ادارې یې له خطر سره مخ کړي او له مخکې موجودو شخړو او لانجو د کچې د پراخېدو لامل شي. په دغه راپور کې، په افغانستان کې د بشري پراختیا د پرمختګ لپاره، له استخراجي صنعت څخه د ګټه اخیستنې څرنګوالی تر څېړنې لاندې نیول شوی دی.

دغه راپور، د پراخو ساحوي کارونو او تحلیلونو پر بنسټ، د افغانستان د استخراجي صنعت د اوسني وضعېت، پر بشري پراختیا او د کارموندنې او د پانګونې فرصتونو په برخه کې یې د وړتیا او مالي عوایدو پر څرنګوالي د اغېزو په اړه یې کره پوهاوي وړاندې کوي. دغه راپور همدا راز په دې برخه کې حل لارې وړاندې کوي، ترڅو دولت، خلک او نور شریکان سره یوځای کار وکړي، سوله ټینګه کړي، حکومتولۍ ته پراختیا ورکړي او په دې توګه د افغانستان له طبیعي سرچینو څخه په ګټه اخیستنې سره، دخلکو د ژوندانه د ښه والي په برخه کې کار وکړي.

په افغانستان کې اوسمهال تر ټولو بیړنۍ اړتیا دا ده، چې حکومتولي ښه والی ومومي، له فساد او د کاني توکو له ناقانونه استخراج او سواګرۍ سره مقابله وشي. سترې کاني، نفتي او ګازي پروژې کولی شي، د پراختیا د پانګې د چمتو کولو په برخه کې اغېزناکې وي، خو له دغو پروژو څخه د خپلې ونډې د ترلاسه کېدو او د بشري پراختیا په برخه کې د ګټه اخیستنې لپاره، ثبات او دولتي ظرفیت ته اړتیا شته.

دغه راپور پر دغه مثبت ټکی پای مومي، چې د وخت په تېرېدو سره استخراجي صنعت کولی شي، اقتصاد پیاوړی کړي، د کارموندنې، عوایدو زیاتوالي په برخه کې پراختیا راولي او د اقتصادي پیاوړتیا په برخه کې د سیمه ییزو ټولنو ګټه خوندي کړي، خو په دې برخه کې، چې د افغانستان د طبیعي سرچینو پانګه، د بشري پراختیا لپاره وکارول شي، لا هم ډېرې ستونزې او ننګونې موجودې دي.